SENARYO KAVRAMI

1. SENARYO

1.1. Senaryo Kavramı

1.1.1. Senaryonun Tanımı

Yapım süreci içinde yazılıbir metni olmayan bir film çekmek pek mümkün değildir.

Bu yüzden film çekimleri bir senaryo dâhilinde gerçekleştirilir. En basit tanımıyla senaryo,

kelimelerle resim yaratma sanatıdır diyebiliriz. Daha kapsamlıbir senaryo tanımıyapacak

olursak; belli bir teknik ve yeteneğe dayanan, sinema sanatıkurallarınıve çağın tekniğini

dikkate alan, ilk satırından son satırına dek sinema ve televizyona uygun olarak hazırlanan

metindir, diye tanımlayabiliriz. Diğer bir tanımlamaysa senaryoyu, görüntü ve sese

dönüşecek bir düşüncenin, bir olayın yazıya dökülmüşhâlidir, diye anlatır.

Kendine özgü bir yazım tekniği olan senaryo dediğimiz metin, iki yönlü bir çalışmayı

kapsar. Birinci yönünde, sinemanın kurallarıve koşullarıdikkate alınarak doğaçlama olarak

ya da başka sanat dallarından uygulanarak, ele alınan konudan dramatik yapıkurulur. Bu

yapıiçinde düşünceler, entrikalar verilerek bir olay anlatılır, olayıyaratan kişiler arasında

ilişkiler düzenlenir ve olay bir sonuca ulaştırılır. Senaryo ikinci yönüyle teknik bir

çalışmadır: Görüntü, ses ve sahneleme yöntemleri gibi ögelerin ayrıntılarınıkapsayan; kısaca

yapımın içeriğini, biçimini, önemli bilgilerini kapsayacak şekilde düzenlenmesidir. Senaryo

yazımında kullanılan bazıkurallar, öncelikle senaryonun bu şekil yanıyla ilgili olanlardır.

Senaryo yazımıaraştırma, gözlem, genel kültür, yaratıcıhayal gücü ve yazma yeteneğiyle

doğrudan ilgili bir olaydır. Kişilerin özelliklerinin farklıolmasınedeniyle bu konuda başarı

için kesin bir formül vermek mümkün değildir. Bu konuda söylenebilecek en gerçekci söz,

senaryonun nasıl yazılacağıbiçim olarak öğrenilebilir; ancak yaratıcıçalışma zamanla olur.

ARAŞTIRMA

1.1.2. Senaryo- Edebiyat İlişkisi

Sinema dramaturjisi kavramlarını, dolayısıyla terminolojisini büyük ölçüde

edebiyattan almış, deyim yerindeyse transfer etmiş bulunmaktadır. Doğal olarak edebiyat

alanında kendini yetiştirmemiş bir kişinin aydın, başarılı ve üretken bir senarist olması

imkânsızdır. Önce edebi eserler ve edebî bilgilerle üretkenliği sağlayacak donanım

oluşturulmalıdır. Bu üretme gücünü sağlayan donanım, sinema kurallarınında öğrenilmesiyle

senaryo alanında sistemli ve başarılıbir üretimi beraberinde getirecektir. Edebiyatı temelinde

epik, lirik ve dramatik olmak üzere üç ayrıtüre ayırmak artık gelenek hâline gelmiştir.

Bunların yanısıra edebiyatın bu üç türü arasında, birbiriyle kaynaşarak sinema dramaturjisi

alanında yeni oluşumlar meydana gelerek karşılıklıgeçişlerde bulunmaktadır.

Resim 1.1: Edebî eserler sinema ve televizyon dünyasına her zaman ilham kaynağıolmuştur

1.1.3. Senaryonun Tarihçesi

1.1.3.1. Sessiz Sinema Döneminde Senaryo

Günümüzde yalnızca insan sesleriyle yetinmeyip seyirci üzerindeki etkisini arttırmak

için ses efektlerini bilen, son teknoloji sistemleriyle veren sinema endüstrisi, ikinci dünya

savaşının başladığıyıllara kadar filmlerini sessiz çekmek zorundaydı. Çünkü filmleri sesli

olarak çekme teknolojisinden yoksundu. Sinema filmlerini sesli olarak çekme konusunda en

önemli adımlarıThomas Edison’ın firmasıattı. Ancak onlar da yaptıklarıişin önemini

kavrayamamış, sesli film çekmeyi geçeci bir heves olarak görmüşlerdi.

Sessiz sinema döneminde yazılan film senaryolarında, oyuncuların diyaloglarıfazla

önem göstermiyordu; çünkü film gösterimi sırasında projeksiyon makinesinden çıkan sesin

dışında hiçbir ses yoktu. Bu yüzden oyuncular anlaşılır olmak için, daha ziyade mimik ve

beden dillerini kullanıyorlardı. Ancak çok gerektiği durumlarda sahneler arasına diyalog

sahneleri eklenerek seyirciye gerekli açıklama yapılmaya çalışılıyordu. Filmde diyalog ve

diğer ses unsurlarının olmaması, anlaşılır olmak adına hem senaristin, hem de oyuncunun

işini zorlaştırıyor; abartılıoyunculuk ve sahnelerin çekimine zemin hazırlıyordu. Ancak

ilginçtir ki, sesli film çekimlerinin başlamasıyla da bazısanatçılar gerçek sesleriyle

izleyiciye hitap edince şöhretlerini yitirmişlerdir.

1.1.3.2. Sesli Sinema Döneminde Senaryo

Sessiz sinema, kendi başına bir sanat, kendine özgü kurallarıolan, belli ilkelere

dayanan bir anlatım olmuştu ki, birdenbire ortaya ses öğesi çıktı. Ses öğesinin sinemada her

şeyden önce sözlendirme için kullanılacağı, filmlere ara yazılar konulmaya başlandığından

beri anlaşılmıştı. İlk sessiz filmlerde ara yazıyoktu; daha sonralarıbir çekimden öbürüne

geçerken zaman bakımından ilerlemeyi göstermek, bulunulan yeri belirtmek, kişilerin

kimliğini ortaya koymak için ara yazılar kullanılmaya başlandı. Giderek bunlar yerini

''konuşma”yıgösteren yazılara bıraktı. 1920 yıllarına doğru senaryonun gelişmesi, görüntüler

kadar ara yazılar, çekimler arasında açık kapatmak ihtiyacınıduyan kurgucunun isteğine

göre değil, senaryocunun isteğine göre hazırlanıyordu. Sessiz sinemanın son birkaç yılı

içinde ''konuşma''yla ilgili sözler o kadar önem kazandıki, herhangi bir oyuncu ağzınıaçıp

söz söylemeye başlarken çekimi kesip bir arayazıyla bu sözü vermek alışkanlık hâline geldi.

Sinemada sesin, daha doğrusu sözün saltanatıbaşlamıştı.

Sesli film ortaya birtakım önemli meseleler çıkardı: Sesleri elverişli olmayan sessiz

film çağının birçok önemli ünlü oyuncusu, birden kendilerini endüstrinin dışında

buluverdiler. Yaklaşan iktisadi bunalım, sesli filmin çıkışısayesinde, sinema endüstrsini bu

sarsıntının dışında bıraktı. Sinemanın büyük ustalarısesli film karşısında kararsızlığa

düştüler. Sesli filmin ilk yıllarısanat bakımından oldukça başarısız geçti. Halk sesli filme

büyük ilgi gösterirken, Chaplin, Clair, Pudovkin, Eisenstein, Murnau gibi büyük sanatçılar

sesli filme cephe aldılar. Öbürlerinden ayrıolarak Eisenstein, Pudovkin ve Aleksandrov,

6

sessiz film çağının artık geçtiğini, ses öğesinin filmde destekleyici bir rol oynayabiliceğini

kabul ediyorlar, fakat bir film sahnesine eklenecek konuşmanın sahnenin bütün değerini,

özellikle bir çekimden öbürüne geçişteki özelliği yok edeceğini öne sürüyorlardı.

Sesin filmlere eklenmesi, sinemayısessiz bir hareketli resimler dizisinden çıkarıp

hayatın bire bir kendisine dönüşmesini sağladı. Seslerinin duyulmasıyla gerçek, canlıkişilere

dönüşen karakterler, karmaşık ses efektleri ve görsel aksiyonlar sayesinde yapboz

tamamlanmışoldu. Sinemaya yepyeni bir boyut getiren ve görüntüyü zenginleştiren ses her

ne kadar mümkün olduğunca iyi kullanılmaya ve geliştirilmeye çalışılıyorsa da hakkında

daha öğrenilecek çok şey var.

Yazarların, eski sisteme göre uyguladıklarıyaratıcılıklarınıartık çok daha genişlemiş

olan bu yeni sahada sürdürmeleri ve sinema dünyasına yepyeni ufuklar açan, görselliği

zenginleştiren sesi görsellikle en mükemmel şekilde birleştirebilicekleri çalışmalarıortaya

koymalarıgerekiyordu. Yazarlar, ses eklenmeden önce filmlerde ortaya çıkan eksikliğin

başka yollardan giderilmeğe çalışılmasısonucu ortaya çıkan ve filmin akıcılığını, doğallığını

bozan eksik ve kusurlu ara yazılar yerine yeni alana en uygun şekilde anlamlıve güzel

diyaloglar yazmak zorundalardı.

1.1.4. Senaryonun Evreleri

1.1.4.1. Taslak Öykü (Sinopsis)

 Taslak öykü, tema seçilip konu belirlendikten sonra geliştirerek, yazmaya karar

verdiğiniz film öyküsünün en kısa yoldan 1-2 sayfa içinde özetlenmesidir.

 Taslak öykü, eserin konusu üzerinde ilgilileri (yapımcı/yönetmen) aydınlatan

metindir.

 Ticari sinemada ya da televizyonda bir filmin yapılıp yapılmamasına çoğu kez,

senaryo taslağıda denilen taslak öykü okunduktan sonra karar verilir. Bu nedenle

taslak öykü zaman ekonomisi açıdan önemlidir.

Taslak öyküyü kısa yazmak önemlidir. Öyküyü bir iki paragrafta ya da bir–iki sayfada

anlatabilmek, aynıöyküyü fazla sayfada anlatabilmekten daha zordur.

Taslak öykü yazımında dikkat edilecek nokta, ilk aşamada verilen aşırıayrıntının,

sonradan öykünün önünde engel oluşturabileceğidir.

Taslak öykü şu bilgileri kapsar:

 İşlenecek tema kesin olarak ortaya çıkar.

 Olaylar dizisinin geçtiği zaman ve çevre (mekânlar) belirlenir.

 Olaylar dizisini oluşturan ana ve diğer önemli kişiler ortaya konulur. Ana ve diğer

kişilerin tanımlamasıilk adımda yaşve kişiye ilişkin bilgileri içerir.

 İkinci adım, taslak yapıyısomutlaştırmaktır; somutlaştırma öyküyü birleştiren,

bütünleştiren omurganın biçimlendirilmesiyle olur.

 Bu çalışma, daha sonra bir senaryoya dönüşecek olan öykünün gelişimini açıklar.

 Taslak öykü, genişzaman kipiyle yazılır.

7

Bir taslak (synopsis) öykü

1.1.4.2.Geliştirim Senaryosu (Treatment)

Taslak öyküye kısa öykü denilirse, geliştirim, bu kısa öykünün daha ayrıntılıolarak

kırk, elli sayfa genişletilip işlenmesiyle elde edilir. Bu evrede, senaryo yazarından, sanat

değeri büyük bir uzun öykü ya da roman değil, yalnızca başarılıbir film metni hazırlanması

beklenir. Geliştirim bir sinema öyküsüdür, bu nedenle, her şeyden önce sinemanın

koşullarına uygun olarak hazırlanmasıgerekir. Öykü geliştirilirken, sonuçta çekilecek filmin

akışı, her görüntüsü bu evrede tasarlanır. Öyküdeki her çekim içeriği ve bunun ayrım

içindeki yeri tam olarak belirtilerek tıpkıperdede görüntüleneceği biçimde yazılır. Film

öyküsünün çatısıolan öyküleme (dramatik yapı) geliştirim senaryosunda tamamen kurulur.

Ortaya çıkan metin, tamamlanan bir filmde yer alacak görüntülerin, sözcüklerle kâğıt

üzerinde anlatımıve bu anlatımın sinemanın gerektirdiği koşullara uygunluğudur.

Senaryo yazarı, bu çalışmasınıyaparken, sinema özelliği olmayan durumlarda, diğer

sanatlar için geçerli olan kurallardan, tekniklerden yararlanır. Geliştirim, aşağıyukarı

kendine özgü teknikle yazılan uzun bir öykü olduğuna göre, uzun öykü tekniği ve genel

olarak roman / öykü türünün tekniği burada senaryo yazarının işine yarar.

Geliştirimde dikkat edilecek noktalar şunlardır:

 Kişilerin özelliklerinin belirtilmesi (kişileştirme),

 Çevre özelliklerinin ortaya konulması,

 Hareketlerin düzenlenmesi.

Kısaca:

 Geliştirimde dramatik yapıbelirlenir. Olgular sıralanır. Olayların bağlantıları

sağlanır. Konunun gelişme ve çatışma noktalarıbelli olur.

 Kişiler özellikleriyle tanıtılır, kişiler ve onların ortaya koyduğu olaylar irdelenir.

 Konuşma örgüsünün (diyalog) en önemlileri yazılır.

 Ele alınan öykünün özetteki gibi yalnızca ana hatlarıdeğil, ikincil derecedeki

gelişmeleri de belli olur.

 Her anlatım, her cümle, filmdeki görüntülere uygun olacak biçimde yazılır.

 Genişzaman kipiyle yazılır. Edebî süslemeler yapılmaz.

Orta yaşıgeçkin, yalnız ve evcimen bir erkek, kendisinden küçük bir

kadınla tanışır ve arkadaşolurlar. Ancak arkadaşlarının dalga geçmesi

sonucu ne yapacağınıbilemez duruma gelince kızdan ayrılır. Daha sonra

erkek hayatında kızın yerinin çok önemli olduğunu anlar ve onu arar…

8

Bir geliştirim (tretmand) örneği

1.1.4.3. Ayrımlama Senaryosu

Ayrımlama senaryosu, senaryo yazarının bireysel çalışmasıbittiği, her şeyin

sonuçlandığıüçüncü aşamadır. Ayrımlama senaryosu, geliştirim evresinde genişletilen

öykünün, birçokşekil öğesinin birleşmesiyle, sinema tekniğine ve gereklerine göre, dış

yapısının (biçim) oluşturularak, çekim senaryosu olmaya hazır metin durumuna

getirilmesidir. Yazarın öngördüğü, belli bir sonuca giden olaylar dizisinin en küçük

ayrıntıları, tüm kişiler, kişilerin kişilik özelliklerini gösteren iç ve dışhareketleri, kişileri

birbirleriyle ilişkileri, konuşma örgüsü ve sesler (doğal sesler/müzik) ile, kısaca her şeyi ile

içerik ortaya konarak, geliştirilen metin ayrımlar (sequence) sahnelere, sahneler de çeşitli

açılardan, çeşitli ölçeklerden, çeşitli kamera hareketleri ile alınacak bir dizi çekimden oluşan

birimlere bölünür.

1.1.4.4. Çekim Senaryosu

Çekim senaryosu (Shoting Script), senaryo çalışmasının son evresidir. Ayrımlamanın

hazırlanmasından sonra, yazar ile yönetmen ya da yalnızca yönetmen çekim senaryosunu

oluşturmaya başlar. Filme dönüşecek metnin çekilmesine temel olacak tüm bilgiler bu

evrede, çekim senaryosunda yer alır.

Çekim senaryosunun en kısa tanımı: Henüz çekilmeyen filmin, bittiği zaman alacağı

biçimin, önceden en küçük ayrıntılarına dek kâğıt üzerinde belirttiği metindir. Diğer bir

tanıma göre, çekimlere bölünen çevrim için gerekli tüm uygulama açıklamalarınıtaşıyan,

konuşmalarıve sesle ilgili tüm bilgileri veren senaryo; senaryonun çevrime hazır durumdaki

en son aşamasıve biçimidir.

Çekim senaryosu, geliştirimde genişletilen, ayrımlama evresinde bölüm, ayrım,

sahnelere -ve hatta çekimlere- ayrılan metnin; sinemanın tekniğine göre (değişik kamera

konumları, çeşitli açılardan, ölçeklenen çekimler) düzenlenmesidir. Tüm hareketler (oyuncu,

kamera: kameranın çerçevelendiği görüntü, kamera hareketleri), kullanılan sesler

(konuşmalar ve doğal sesler/müzik), görüntü efektleri vb. Bu metinde ayrımlar (sequence),

sahne, çekim durumunda verilir.

Biçim özelliği olan çekim senaryosunun değişik sunum biçimleri vardır. Ama

hepsinde ortak olan, görüntülerin içeriği, oyuncuların hareketleri, konuşmaların diğer

seslerin yazılmasıdır. Bunlar arasında da kamera devinim ve çekim ölçeklerinin yer alması

gerekir. Senaryo sayfasında yer alan görsel bildirimler, yönetmeni ilgilendiren tüm bilgileri

kapsar. Bu bilgiler aynızamanda çekimde görevli olanların, çekim anında yapacaklarıher

şeyi içerir.

Herhangi bir çekim senaryosuna bakıldığında, önce kimi yatay çizgiler dikkati çeker.

Bu çizgilerin üstünde sırayla bir rakam, bazıyer adlarıyer alır. Senaryoda görülen her yatay

çizginin üstünde yer alan rakamlar ve yazılar, ilgili olduğu çekimlerle ilgili derli toplu ve

özet bilgileri verir. Özellikle yapım aşamasında hazırlanacak çalışma programıiçin bu

bilgiler büyük kolaylık sağlar.

1.2. Senaryonun Bölümleri

1.2.1. Çekim (Shot)

Çekim, filmi oluşturan dramatik yapının en küçük birimidir. İki noktalama imi

(kesme, zincirleme vb.) arasında kalan görüntü dizisine çekim adıverilir. Diğer bir tanımla,

“çekim” , kameranın hiç ara vermeksizin, durduruluncaya değin, sürekli olarak bir görüntüyü

filme kaydetmesidir. Çekim, bir sahne içindeki belirli kişi ya da nesneye odağın değiştiğini

gösteren bildirimdir. Çekimlerin, kurguyla bir araya getirilmesiyle sahne oluşur.

1.2.2. Sahne (Scene)

Tiyatrodan sinemaya aktarılan sahnenin iki tanımıvar. Birincisi, oyun alanına bir

oyuncunun her bir girişi yeni bir sahnenin başlangıcıve her bir çıkışıo sahnenin sonudur.

Buna “Fransız Sahnesi” denilir. İkincisi olayların gerçekleşeceği yeri (mekânı) ya da dekoru

tanımlar. Bu nedenle tiyatro oyunları; günlük hayattan farklıolay akışı, seçilmişve

ayıklanmışolaylar, bölünmüşçeşitli sahneler, değişik ortam ve zamanlardan oluşur.

Sinemada sahne, film içinde, dekorun ve kamera açılarının değiştiği yerlerdeki tamamlanan

bir durumu belirtir. Buna “Çekim Sahnesi” denir. Başka bir deyişle sahne, aynıkişiler ve

aynıdekor (mekân) içinde geçen, sürekli bir olayıgösteren bir ya da daha çok çekimden

oluşan görüntüler dizisidir. Kısaca sahne, aynıkişilerin aynıdekor (mekân) içinde, aynıanda

yer aldıklarıçekimler bütünüdür ve tamamlanan bir durumu belirtir. Sinemada sahne, yazarı

rahatlatan “vurgu” olarak adlandırılır. Sahne ya da vurgunun ölçüsü ne kadar olacak? Belki

20 saniye, belki 4 dakika (iki senaryo sayfası), ama ender olarak, daha uzun da olabilir.

Sahne içinde olay örgüsünü ortaya koyan devinimin, birbirini izleyen çekimler boyunca

uyumlu olmasıgerekir. Öyle ki, olay / olgu, gerçek hayatdaki olgusal bir zaman akışiçinde

anlatılır.

Tüm senaryo aşamaları, daktilo ya da bilgisayarla yazılır. Sayfa üzerinde gördüğünüz,

ayrımlama senaryosunun olamazsa olmaz biçimsel öğeleri nelerdir, nasıl, ne zaman kullanılır

ve nasıl gösterilir? Şimdi, sırayla bu öğeleri görelim:

 Sahne başlığı

 Görsel anlatım (oyuncu hareketleri)

 Kişi adı

 Ayraç

 Konuşma örgüsü (diyalog); ikili konuşma örgüsü (ikili diyalog)

 Genişleme

 Çekim

 Geçişler

1.2.3. Ayrım (Sequence)

Bölümler içinde yer alan ayrım, öykülemeyi (dramatik yapı) oluşturan, olayın içinde

gelişip sonuçlandığıkendi içinde bir bütünlüğü olan sahneler dizisidir. Ayrım tek ya da

değişik yerlerde geçebilir. Örneğin, dışsahne ile başlayıp iç sahne ile sürebilir. Olağan

uzunluktaki filmde ortalama 25-30 ayrım bulunur. Kesinlikle sessiz ve durgun olmayan

ayrımlar, tıpkıteleferiklerin yükseğe tırmanmalarınısağlayan dişli çarklar gibi, hareketleri

ileri taşır.

1.2.4. Bölüm (Part)

Bölüm, öykünün dramatik gelişiminin başıve sonu olan bölümlerin birleşmesiyle

öykünün tümü ortaya çıkar. Olağan uzunluktaki (90 dakika) bir filmde ortalama 7-8 bölüm

bulunur. Filmdeki her bir bölüm, bir romanın, bir tiyatro oyununun bir bölümüne

(perdesine) eşdeğerdir